افغانستان در سیاست همسایگی جمهوری اسلامی در دولت سیزدهم به عنوان یکی از کشورهای هم مرز با ایران نقشی برجسته و مهم داشته است. که این امر منجر به انتخاب «نماینده ویژه در امور افغانستان» با استناد به اصل 127 قانون اساسی شد.
در همین رابطه، میثم مهدی پور، مشاور رسانه‌ای نماینده ویژه ایران در امور افغانستان در تحلیلی که صفحه رسمی خود در ایکس منتشر کرده معتقد است که آیت‌الله رئیسی با ابتکار مبتنی بر شناخت و اهمیت این همسایه اثرگذار اقدام به انتخاب نماینده ویژه در امور افغانستان با هدف تجمیع و هماهنگی ظرفیت های کشور در موضوع افغانستان کرد.
او همچنین در مورد جایگاه افغانستان برای ایران نوشته است که «این اقدام به تنهایی نشانگر اهمیت راهبردی و تاثیرگذاری بی مانند برای افغانستان و نگاه استراتژیک دولت سیزدهم به این مهم است؛ زیرا افغانستان تنها کشوری است که رییس جمهور شهید، برای آن نماینده ویژه تعیین کرد. اتفاقی که علی القاعده می بایست نسبت به کشورهای مهم دیگر نظیر عراق، سوریه، روسیه، آمریکا، چین، عربستان و… نیز رخ می داد».
انتخاب مثمر ثمر رئیس جمهور شهید
در همین راستا به زعم مهدی پور، انتخاب حسن کاظمی قمی به عنوان نماینده ویژه ایران در امور افغانستان برای جمهوری اسلامی نتیجه بخش و مثمر ثمر بوده است.
حسن کاظمی قمی با دارا بودن کارنامه موفق هم در حوزه دیپلماتیک و هم در حوزه مدیریت بحران توانسته که در این مدت دستاوردهایی را در کارنامه خود ثبت کند.
به طوری که در ابتدا توانست کشور را از مسیر طراحی «پیچیده» دشمن نسبت به درگیرسازی با طالبان عبور دهد و مانع از جنگی فرسایشی و بی هدف شود؛ چیزی که در نقشه راهبردی کشورهای متخاصم برای ایجاد تقابل میان تهران و کابل بود و سعی داشتند با استفاده از زمینه های سیاسی و امنیتی حضور رهبران مخالف طالبان در ایران و نیز تفاوت های ایدئولوژیک میان نظام های مسلط بر تهران و کابل، وضعیت را به سمت تنش‌های پایدار و رو به گسترش هدایت کنند: پروژه ای که با تدبیر، درایت، دوراندیشی و دیپلماسی هوشمندانه دولت سیزدهم، سیاست خارجی دقیق و مبتنی بر درک واقعیت و نقش فعال و محوری شخصی کاظمی قمی به عنوان یک دیپلمات مجرب، دانشمند و دارای افق دید استثنایی نسبت به افغانستان و سابقه بازی های ژئوپلتیک پیرامون آن، با شکست روبه رو شد، تهدید تبدیل به فرصت گردید و دو کشور همسایه اکنون یک نمونه عالی از همکاری و روابط سازنده مبتنی بر تراز تعادل در مدیریت منافع مشروع و دغدغه های مشترک هستند.
دستاورد های بزرگ حاصل دگردیسی از رقابت و دشمنی به سوی همکاری و شراکت راهبردی
همچنین مهدی پور از دگردیسی روابط بین دو کشور از رقابت و دشمنی به سوی همکاری و شراکت راهبردی سخن زد. به طوری که در تحلیل خودر در این رابطه با اشاره به نقش نماینده ویژه رئیس جمهور در امور افغانستان مطرح کرد که « اقدامات زیرساختی نماینده ویژه نسبت به این پدیده پیچیده، چندلایه و پربازیگر «افغانستان» موجب شد که تاثیرگذارترین کشور همسایه ایران از الگوی رقابت و دشمنی در مسیر همکاری و شراکت راهبردی تغییر ریل دهد.»
این تغییر رویکرد خود را در بخش های ترانزیتی، اقتصادی و امنیتی و مرزی نشان داد. به طوری که رشد تراز تجاری ایران و افغانستان در پی امضای قراردادهای اقتصادی و تجاری بزرگ، تشکیل کنسرسیوم های ریلی و معدنی و حضور عملی افغانستان در پروژه های چابهار، کریدورهای منطقه ای حاصل این تغییر رویکرد با انتخاب نماینده ویژه بود.
افزون بر این، افزایش تعاملات امنیتی برای مهار موج گسترش ناامنی از مبدا افغانستان به سمت ایران باتوجه به سرازیرشدن انبوه مهاجران تازه، ایجاد گروه تماس منطقه ای برای خنثی کردن پروژه های استعماری آمریکا و متحدانش برای استمرار و گسترش بحران در افغانستان هم از دیگر دستاوردهای سیاست خارجی دولت سیزدهم و نماینده ویژه ایران در امور افغانستان بوده است.
برقراری امنیت مرزی از طریق فعال تر کردن سازوکار کمیسیون مشترک و تاکید بر رفتار حرفه ای مرزبانان از یک طرف و کمک به آغاز عملیات اجرایی طرح انسداد فیزیکی مرزها که بیش از سه دهه در انتظار اجرایی شدن بود در این دوره رقم خورد.
حقابه نقطه عطف روابط ایران و افغانستان در دولت سیزدهم
میثم مهدی پور اما حقابه را به عنوان نقطه عطف سیاست های دولت سیزدهم عنوان کرد.
به باور او بسیاری از طرف ها در پی آن بودند تا با توجه به خشکسالی و بحران آب در منطقه، موضوع حقابه را به مسئله ای تنش زا و غیرقابل حل بین دو کشور تبدیل کنند اما اقدامات هوشمندانه و مدبرانه نماینده ویژه تهدیدهای بالقوه را به فرصت های بالفعل تبدیل کرد. به طوری که اکنون این دو کشور در آستانه یک توافقنامه تاریخی در حال عمل به تعهدات خود هستند که براساس آن بیش از 300 میلیون مترمکعب از آغاز سال آبی جاری تاکنون وارد سیستان شده اند.
در نهایت، مهدی پور معتقد است که باتوجه به اینکه افغانستان سرزمین پیچیدگی‌‌هاست و انباشت بحران های چندده ساله در این کشور، همواره سازه‌های نظم منطقه و جهان را دچار تکانه‌های شدید کرده است، اما کشور در چنین شرایطی می‌تواند از منافع مشروع خود محافظت و منافع مشترک را کشف و در مسیر تحقق قرار بگیرد.
در نتیجه آنچه ذکر شد نشان می‌دهد که سیاست خارجی دولت شهید رئیسی با نقش آفرینی نماینده ویژه رئیس جمهور از بهترین و موفق‌ترین کارنامه های سیاست خارجی ایران در قبال افغانستان در جریان چند دهه گذشته بوده است.
پیشنهاد می شود: سنگ تمام مهاجران افغانستانی در غم‌شریکی در سوگ شهید جمهور ایران
