به گزارش ایراف،پاکستان در نشست قبلی که در 26 اکتبر 2023 در بیشکک برگزار شد، ریاست دوره‌ای سازمان همکاری شانگهای را برای سال‌های 2023-24 بر عهده گرفت که در آن جلیل عباس جیلانی، وزیر امور خارجه موقت وقت، نماینده این کشور بود. لی کیانگ، نخست وزیر شورای دولتی چین، رومن گولوچنکو نخست وزیر بلاروس، اولژاس بکتنوف نخست وزیر قزاقستان، میخائیل میشوستین نخست وزیر روسیه، کوهیر رسول زاده نخست وزیر تاجیکستان، نخست وزیر ازبکستان عبدالله. آریپوف، رئیس کابینه وزرای قرقیزستان، ژاپاروف آکیلبیک، معاون اول رئیس جمهور ایران، محمدرضا عارف، و سوبرهمانیام جایشانکار وزیر امور خارجه هند بودند. هیئت‌هایی از ترکمنستان، تاجیکستان و قزاقستان نیز حضور یافتند و نخست وزیر مغولستان نیز به عنوان ناظر در این نشست شرکت کرد.
اهداف مورد نظر شرکت‌کنندگان در اجلاس سران کشورهای عضو
این نشست بر عملکرد سازمان و همچنین تقویت همکاری و روابط بین کشورهای عضو متمرکز بود و رهبران منطقه را گرد هم آورد تا در مورد تقویت همکاری‌ها با تمرکز بر تجارت، اقتصاد و فرهنگ گفتگو کنند.همچنین گفته می شود، هدف از این اجلاس بررسی مسائل مهمی مانند امنیت منطقه‌ای، همکاری اقتصادی و مبارزه با تروریسم است.
بیانیه کشورهای عضو
پس از دو روز نشست این رویداد با انتشار بیانیه ای مشترک به کار خود پایان داد. در این بیانیه آمده است که کشورهای عضو افزایش نقش سازمان همکاری شانگهای در ایجاد شرایط برای صلح، امنیت و ثبات جهانی قوی‌تر و ایجاد نظم جهانی سیاسی و اقتصادی جدید دموکراتیک و منصفانه را ضروری می‌دانند. با توجه به این هدف، آنها ابتکار سازمان همکاری شانگهای در مورد وحدت جهانی برای صلح، هماهنگی و توسعه عادلانه را اتخاذ خواهند کرد که از جامعه بین المللی دعوت می‌کنند به آن بپیوندند.کشورهای عضو از احترام به حق مردم برای انتخاب مستقل و دموکراتیک مسیرهای توسعه سیاسی و اجتماعی-اقتصادی آنها حمایت و تأکید می‌کنند که اصول احترام متقابل به حاکمیت، استقلال، تمامیت ارضی دولت‌ها، برابری، منافع متقابل، عدم مداخله در امور داخلی و عدم توسل به زور یا تهدید به توسل به زور، اساس توسعه پایدار روابط بین‌الملل است. آنها بر تعهد خود برای حل مسالمت آمیز اختلافات و اختلافات بین کشورها از طریق گفتگو و رایزنی تاکید می‌کنند.
بیانیه مشترک جمهوری اسلامی پاکستان و جمهوری خلق چین
در حاشیه این نشست، وزاری خارجه پاکستان و چین نشست دوجانبه ای داشتند. مساله افغانستان یکی از محورهای این نشست بود. در بیانیه ای که از سوی وزارت خارجه پاکستان روز گذشته، منتشر شده آمده است از طرفین از طالبان در افغانستان خواستند که حکومتی فراگیر تشکیل دهند.در این بیانیه آمده است که دو طرف بر تقویت ارتباطات و هماهنگی در مورد موضوع افغانستان توافق کردند.همچنین، هر دو طرف خواستار تلاش های هماهنگ جامعه جهانی برای تشویق دولت موقت افغانستان برای ایجاد یک چارچوب فراگیر سیاسی، اتخاذ سیاست های معتدل و تعقیب حسن همجواری هستند.
در بخش دیگری از این بیانیه مشترک که وزارت امور خارجه پاکستان آن را به نشر رسانده، آنها خواستار تقویت همکاری های مبارزه با تروریسم در سطوح چندجانبه و دو جانبه برای حمایت از افغانستان در اتخاذ تدابیر جامع برای ریشه کن کردن تروریسم شدند.
در بیانیه خواسته شده که دولت کنونی افغانستان اقدامات قابل مشاهده و قابل راستی آزمایی را برای از بین بردن تمام گروه های تروریستی مستقر در افغانستان انجام دهد.
در این بیانیه همچنین دو کشور توافق کردند که نقش سازنده ای در کمک به افغانستان برای دستیابی به توسعه پایدار و ادغام در جامعه بین المللی ایفا کنند.
پس زمینه اجلاس:
1)تنش هند و پاکستان
نشست سران سازمان همکاری شانگهای 2024 در بحبوحه تیرگی روابط هند و پاکستان برگزار شد که با حمله پولواما در سال 2019 و حمله هوایی متعاقب آن هند در پاکستان بدتر شده است. زمانی که هند در 5 آگوست 2019 لغو وضعیت ویژه جامو و کشمیر و تقسیم آن به دو قلمرو اتحادیه را اعلام کرد، روابط بیشتر کاهش یافت. از آن زمان تاکنون، مسائل حل‌نشده مرتبط با تروریسم فرامرزی و درگیری‌های کشمیر همچنان ادامه دارد. در حالی که سفر جایشانکار اهمیت دارد، هر دو کشور احتمال هرگونه گفتگوی دوجانبه در طول این نشست را رد کرده‌اند. جایشانکار تعهد هند را به تقویت روابط مسالمت آمیز ابراز کرده است، اما تاکید کرده است که چنین اهدافی بدون مقابله با تروریسم نشات گرفته از پاکستان قابل دستیابی نیستند.
2)اختلاف مرزی و روابط هند و چین
همزمان، اختلافات مرزی و رقابت استراتژیک بین هند و چین در منطقه ادامه دارد. حضور رهبران هند و چین در اسلام آباد ممکن است بستری برای گفتگوهای غیرمستقیم فراهم کند و به کاهش پیچیدگی های ژئوپلیتیک منطقه کمک کند. ماه گذشته، جیشانکار گفت که روابط بین هند و چین “به طور قابل توجهی مختل شده است” و تاکید کرد که نگرانی اصلی در حال حاضر فعالیت‌های گشت زنی در امتداد خط کنترل واقعی (LAC) است. مسئله اصلی این است که هر دو کشور چگونه گشت زنی‌های خود را تا خط کنترل واقعی انجام می‌دهند. ترتیبات گشت زنی از سال 2020 مختل شده است.»
حذف طالبان از لیست کشورهای شرکت کننده در اجلاس شانگهای ۲۰۲۴
اما یکی از موضوعات جنجال برانگیز این نشست، عدم دعوت طالبان به میزبانی پاکستان بوده است. به باور بسیاری از تحلیلگران اختلافات اسلام آباد با کابل دلیل عدم دعوت طالبان بوده است.
به گفته رشید احمد چغتائی، کارشناس پاکستانی مسائل افغانسان، محرومیت طالبان از این نشست دلایل مختلفی بوده است. این کارشناس مسائل سیاسی در گفتگو با ایراف گفته است که دلایل محرومیت طالبان را می‌توان در چندین مورد دسته بندی کرد:
به رسمیت نشناختن بین‌المللی: طالبان توسط جامعه بین‌الملل از جمله سازمان ملل متحد به دلیل نگرانی درباره حقوق بشر، حقوق زنان، تروریسم به رسمیت شناخته نشده است. بنابراین مهمترین علت غیبیت طالبان عدم شناسایی آن از سوی جامعه بین‌الملل است.
نقض حقوق بشر: سیاست‌های محدود کننده طالبان، به ویژه در قبال زنان و اقلیت‌ها، نگرانی‌هایی را در میان کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای بوجود آورده است.
نگرانی از فعالیت گروه‌های تروریستی: روابط طالبان با سازمان‌های تروریستی مانند القاعده و تحریک طالبان پاکستان (TTP)، یک تهدید برجسته برای امنیت منطقه است.
عدم حکومت فراگیر: شکست طالبان در تشکیل یک دولت فراگیر که نماینده تمام گروه‌های قومی و سیاسی در افغانستان باشد، نگرانی‌های کشورهای عضو سازمان شانگهای را برانگیخته است.
ثبات منطقه‌ای: اقدامات طالبان به بی‌ثباتی منطقه از جمله تروریسم فرامرزی، قاچاق مواد مخدر کمک کرده است.
او همچنین در رابطه با نقش پاکستان در عدم دعوت طالبان گفت: روابط پیچیده پاکستان و افغانستان ازجمله اختلافات مرزی و نگرانی های تروریستی بر کنار گذاشتن طالبان تاثیرگذاشته است. همچنین به گفته او پاکستان به عنوان کشور میزبان نقش مهمی در تصمیم گیری درمورد شرکت کنندگان داشته است.
به باور این کارشناس سیاسی، نگاه سازمان همکاری شانگهای به افغانستان از رهگذر بر نیاز به وجود صلح، ثبات، رفاه اجتماعی و عاری از تروریسم در افغانستان تاکید دارد.
درنهایت، باید گفت که بیست و سومین نشست سازمان همکاری شانگهای در میان تحولات منطقه، تنش های منطقه و اختلافات کشورها و جای خالی طالبان درحالی به کار خود پایان داد که در بیانیه آن بر همکاری های منطقه ای در تمامی سطوح تاکید شد.
