اشغال حریم هوایی افغانستان، بهره‌برداری طالبان از تقابل آمریکا و روسیه؟

به گزارش ایراف؛ حالا مشخص نیست که طالبان چگونه می‌خواهند بر حریم هوایی افغانستان مسلط شود، با اتکا به امکانات داخلی یا با وابستگی به تجهیزات متحدان خارجی؟

اگرچه مشخص نیست که هواپیماهای بی‌سرنشین در حریم هوایی افغانستان از کجا می‌آیند و متعلق به چه کشوری هستند، اما مقامات طالبان این هواپیماها را متعلق به آمریکا می‌دانند و این کشور را به نقض حریم هوایی افغانستان متهم می‌کنند.

چنانچه مولوی عبدالکبیر، معاون اداری نخست وزیر طالبان در ماه می سال جاری آمریکا را متهم به نقض حریم هوایی افغانستان کرد.

او در آن روزها گفته بود که عملیات هواپیماهای بدون سرنشین آمریکا مشکل ساز است؛ زیرا افغانستان تجهیزات لازم برای توقف عملیات آمریکا را ندارد.

همچنین ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی حکومت سرپرست در ماه مارس گفت که هواپیماهای بدون سرنشین ارتش آمریکا در حال گشت زنی و «نقض» حریم هوایی افغانستان هستند.

او گفته بود که این هواپیماها بدون شک متعلق به آمریکاست که از حریم هوایی برخی کشورهای همسایه به سمت افغانستان پرواز و عبور می کنند؛ اظهاراتی که فصیح الدین فطرت، رییس ستاد کل نیروی های مسلح طالبان نیز مطرح کرده و گفته بود: «آمریکا در حال حاضر حریم هوایی افغانستان را اشغال کرده و ممکن است از خاک یکی از کشورهای همسایه وارد شود.»

اما جان اچکزی، وزیر سابق اطلاعات ایالت بلوچستان پاکستان، طالبان را به همکاری با نیروهای اطلاعاتی آمریکا متهم کرده بود. براساس ادعای او طالبان در قندهار، یک پایگاه برای پرواز هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی ایجاد کرده است. او استدلال کرده بود که طالبان این اقدام را برای مبارزه با داعش انجام داده است.

اما طالبان در حالی مدعی تسلط بر حریم هوایی افغانستان پس از سه سال کنترل بر قدرت می‌شوند که ماه گذشته منابع خبری از نصب و تجهیز سیستم رادار هوایی در منطقه کوه شهدای صالحین شهر کابل توسط روسیه خبر دادند.

براساس این منابع، این طرح قرار است پس از تصویب نهایی در قندهار، پایگاه اصلی اقتدار طالبان، جهت اجرا واگذار شود.

هدف آمریکا برای کنترل طالبان 

با خروج غیرمسئولانه آمریکا از افغانستان و واگذاری میدان به طالبان، این کشور نفوذ ۲۰ ساله خود بر افغانستان را در تصمیمی عجولانه از دست داد. در حالی که طالبان گشت زنی هواپیماهای بی‌سرنشین را به آمریکا نسبت می دهد، رییس جمهور این کشور بر احتمال حملات آمریکا به «اهداف تروریستی» در افغانستان از طریق «عملیات بر فراز افق» پس از خروج کامل نیروهای آمریکایی از افغانستان تاکید کرده بود.

در همین حال، آمریکا ایمن الظواهری، رهبر شبکه القاعده را در سال 2022 از طریق یک حمله هواپیماهای بدون سرنشین در قلب کابل مورد هدف قرار داد.

اما همانطور که گفته شد آمریکا در حالی متهم به نقض حریم هوایی افغانستان است که کشورهای همسایه چون پاکستان نیز در کنار آمریکا به عنوان متهم ردیف اول قرار دارند.

طالبان معتقد است که پاکستان به هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی اجازه استفاده از حریم هوایی این کشور را داده است. چنانچه ملامحمد یعقوب، سرپرست وزارت دفاع طالبان در سال 2022 گفته بود هواپیماهای بدون سرنشین از طریق پاکستان وارد افغانستان می‌شوند.

همچنین رحمت‌الله نبیل، رییس پیشین امنیت ملی افغانستان مدعی شده بود که پس از سفر ژنرال عاصم منیر، رییس ستاد ارتش پاکستان به آمریکا توافقاتی بین دو کشور برای واگذاری پایگاه به ایالات متحده منعقد شده است.

براساس گفته‌های نبیل آمریکا با اعمال نفوذ بر نهادهای مالی بین المللی مانند بانک جهانی و تعدیل مواضع خود برای تضمین وام صندوق بین المللی پول به پاکستان تنظیم کرده است. در همین راستا در مقابل تعدیلات ایجاد شده مالی، پاکستان با ایجاد پایگاه نظامی شمسی در بلوچستان موافقت کرده است.

روزنامه دان چاپ پاکستان نیز در ماه می سال گذشته گزارش داده بود که دیوید هلوی، معاون وزیر دفاع آمریکا به کمیته خدمات مسلح سنای آمریکا گفت که پاکستان به آمریکا اجازه دسترسی نظامی به افغانستان از طریق حریم هوایی خود را به این کشور را داده است.

شیرافضل، مروت نماینده مجلس ملی پاکستان نیز گفته بود پاکستان دو پایگاه هوایی خود را در بلوچستان در نزدیکی مرزهای افغانستان و ایران به آمریکا تحویل داده است.

در این میان، به نوشته اورآسیا تایمز، گزارش‌ها و اظهارات واگذاری پایگاه نظامی به آمریکا در حالی پررنگ می شد که ژنرال فرانک مکنزی، فرمانده سابق سنتکام به کمیته سنای آمریکا در مورد لزوم تعامل دولت بایدن با کشورهای همسایه افغانستان برای جلوگیری از فعالیت گروه‌های تروریستی صحبت کرده بود.

گفتنی است که در واقع، طالبان معتقد است که پاکستان به هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی اجازه استفاده از حریم هوایی این کشور را داده است. ملامحمد یعقوب، سرپرست وزارت دفاع طالبان در سال 2022 گفته بود هواپیماهای بدون سرنشین از طریق پاکستان وارد افغانستان می شوند. چرا که پاکستان در بین همسایگان افغانستان روابط نظامی نزدیکی با آمریکا سابقه اجازه استفاده از خاک این کشور به آمریکا را نیز در کارنامه خود دارد.

طالبان، تنها گزینه روسیه برای مهار تهدیدهای امنیتی در افغانستان 

اما در حالی که ایالات متحده به نام «مبارزه با تروریسم» به دنبال افزایش نفوذ خود در افغانستان به طرق مختلف از جمله کنترل حریم هوایی این کشور (چنانچه که مقامات طالبان می گویند) و یا هم سهم گیری در عملیات های ضدتروریستی کشورهایی چون پاکستان تحت نام عملیات «عزم استحکام» است، مسکو نیز در پی آن است تا با تقویت روابط خود با دولت طالبان و کنترل افغانستان در ذیل برنامه های امنیتی، سیاسی و اقتصادی و طرح هایی چون «استقرار پدافند هوایی» نفوذ خود در این کشور را تقویت کند.

در واقع برای کرملین بدیل مناسبی جز طالبان در شرایطی که داعش زنگ خطری جدی برای این کشور و حیاط خلوت آن یعنی کشورهای آسیای مرکزی است و در تبلیغات خود روسیه را به عنوان تهدیدی جدی برجسته کرده است وجود ندارد.

هرچند روسیه در تلاش برای توسعه روابط با طالبان بوده، اما در تناقض‌های گفتاری از حضور این گروه به عنوان واقعیت افغانستان تا منشا بی ثباتی افغانستان تحت کنترل طالبان به دنبال آزمودن همه راه‌های منتهی به مبارزه در برابر تروریسم هستند.

چنانچه که از تقویت پایگاه‌های خود در تاجیکستان و قرقیزستان در مرز با افغانستان گویا اکنون تصمیم دارد که نظارت امنیتی خود را به داخل افغانستان و با کنترل حریم هوایی گسترش دهد. راهکاری که علاوه بر تقویت نفوذ و تحت نظارت قرار دادن طالبان به دنبال مقابله با رقبای جهادی چون داعش و جهانی مانند آمریکا است.

پس شاید طالبان در ازای خروج نام خود از فهرست گروه‌های ممنوعه روسیه، تقویت روابط با آنها، لابی گری روس ها برای طالبان، پاداشی چون استقرار پدافند هوایی بدهند. جایزه ای که می تواند طالبان را از فشار داعش، پاکستان و ایالات متحده خارج کند.

چنانچه به گفته هانس جاکوب شیندلر از مرکز بین المللی مبارزه با تروریسم در لاهه، روسیه در ازای حذف طالبان از فهرست گروه های تروریستی توقع امتیازی متقابل است، هرچند گفتن آن آسانتر از انجام آن باشد. به گفته این کارشناس ضدتروریسم، طالبان همیشه مایل به پذیرش امتیازات هستند اما وقتی صحبت از امتیازات متقابل است، وضعیت پیچیده می شود.

بنابراین، به نظر می رسد که روسیه در ازای حذف نام طالبان از فهرست گروه‌های ممنوعه در قدم بعدی این گروه را به رسمیت بشناسد؛ استراتژی‌ای که به گفته توماس روتینگ می توان از آن به عنوان «تاکتیک تکه تکه» یاد کرد. اما این اقدامات از جانب روس ها نه از سر خیرخواهی؛ بلکه برای دریافت امتیازاتی کمک کننده در راستای منافع این کشور است. در همین حال، می توان گفت کمک روسیه به کنترل طالبان بر حریم هوایی یک بازی برد-برد برای دوطرف خواهد بود.

جایی که روس‌ها در سه سال گذشته در تلاش بوده‌اند تا افزون بر پر کردن خلا غیبت آمریکا از آن به عنوان اهرم فشاری علیه مخالفان کوچک و بزرگ خود استفاده کنند.

بنابراین، بحث بر سر کنترل حریم هوایی افغانستان در حالی صورت می گیرد که هرکدام از طرفین با توجیه نگرانی امنیتی به دنبال قدرت نمایی در افغانستان است، اما این بار به نظر می رسد که فضای رقابتی قدرت های بزرگ در این کشور دچار دگردیسی و به آسمان کشانده شده است.

طالبان برای رو به رو شدن با آمریکا و مقابله با فشارهای پاکستان به دنبال دخیل کردن روسیه برای همراهی در این میدان است. این درحالی است که روس ها که اکنون با دستی بازتر نسبت به گذشته در افغانستان امکان حضور و نفوذ پیدا کرده اند، در پی تحقق دفع تهدیدات امنیتی از جانب افغانستان و کنترل رقیب و محدود کردن کنشگری آنها در زمین و آسمان افغانستان هستند.

به نظر می رسد که روس ها در تلاش اند با همکاری چندجانبه در ازای اعطای آزادی طالبان از بند فهرست گروه های تروریستی در بازی دوجانبه، واقعیت خواندن طالبان برای افغانستان، برداشتن گام‌های غیرمحسوس در شناسایی طالبان پای رقیب را از این کشور برچینند.

در نهایت، شاید بتوان گفت که افغانستان پس از آگوست 2021 و در کنترل طالبان، صحنه متفاوتی از بازی را برای رقابت قدرت های بزرگ گشوده است که هریک از طرفین برای عرض اندام بیشتر به دنبال نفوذ در هر گزینه ای که مسیر را باز کند، هستند. امری که شاید بتوان آن را دگردیسی فضای بازی افغانستان و ماهیت رقابت قدرت های بزرگ عنوان کرد. در این میان طالبان می داند که چگونه از این فضا به نفع خود استفاده کند و صحنه را با محدودیت ها و ملاحظاتی که دارد به نفع خود بچیند.