به گزارش ایراف، افغانستان یکی از معدود کشورهای جهان است که هیچ دسترسی به آبهای آزاد ندارد و برای رسیدن به آب های آزاد ناگزیر است با ایران و پاکستان در ارتباط باشد.
بنابراین افغانستان برای رسیدن به آب های آزاد و رشد تجارت جهانی خود باید با همسایگانی جنوبی و غربی ارتباط تنگاتنگی داشته باشد با این شرایط فرقی نمی کند که چه گروهی در افغانستان حاکم باشند همین که آنها بخواهند تجارت آزاد تشکیل دهند باید خود را به آب های آزاد دریای عمان و خلیج فارس برسانند.
ناگفته نماند که این کشور در دهه های اخیر همواره محل نزاع و درگیری قدرتهای مختلف و گروههای نظامی افراطی بوده است. بنا براین اقتصاد این کشور همواره متأثر از جنگ بوده است. هرچند درسال 1380 به دنبال تأسیس حکومت جدید، وضعیت اندکی بهبود یافته و حداقل این کشور توانسته روابط اقتصادی با کشورهای مختلف برقرار کند و عضویت بعضی از سازمانهای اقتصادی را بدست آورد. اما براساس گزارش بانك جهانی هنوز این کشور نتوانسته ارتباطاات قوی با کشورهای همسایه ایجاد کند.
ناگفته نماند که کشاورزی اساس اقتصاد افغانستان را تشکیل داده و 60 درصد خانواده ها عواید شان را از این راه به دست میآودند با آن همه به سبب نرخ بازدهی پایین کشاورزی به دلیل عدم دسترسی به وسایل مدرن و وقوع جنگها در مناطق زراعتی هنوز این کشور سالانه مقدار زیادی محصولات کشاوزری بویژه آرد و گندم را از کشورهای دیگر وارد میکند.
سهم صنعت در اقتصاد این کشور به علت نبود زیر ساخت های لازم بسیار کمرنگ است. به همین دلیل سهم تولیدات داخلی در تجارت این کشور بسیار کم بوده و اکثرا کالای مورد نیاز خود را از خارج تأمین میکند.
ایران نیز یکی از معدود کشورهای جهان است که اختلافات بسیار شدید در مسایل مختلف با امریکا و قدرتهای غربی دارد. این اختلافها باعث شده است که هدف تحریمهای امریکا، اتحادیه اروپا و شورای امنیت سازمان ملل متحد قرارگیرد. وضع تحریمهای اقتصادی باعث شده است که مبادلات تجاری بین ایران و شرکای تجاری آن، دچار انواع مشکلات و موانع گردد. در فرایند تحریمهای اقتصادی، شواهد حاکی از آن است که ایران با تغییر ساختار تجارت خارجی و از طریق افزایش تجارت با کشورهای نظیر چین، هند، افغانستان و سایر کشورهایی که تحت تحریمهای اقتصادی امریکا قرار ندارند و به هر دلیل تحریمهای اقتصادی امریکا و اتحادیه اروپا را در مناسبات تجاری خود با ایران لحاظ نمیکنند، کوشیده اند به طور نسبی، با دور زدن تحریمها، جریان کالاهای ضروری را برای رشد و توسعه اقتصادی خود تا حد ممکن حفظ نماید.
بنابراین کشورهای همسایه ایران، روابط اقتصادی و تجاری شان را بر اساس روابط سیاسی تنظیم میکنند و زیاد به مسائل فرامنطقه ای کاری ندارند.
از جمله موارد ملموسی که میتوان نام برد بحث ورود دلار از طریق صرافی های هرات است با وجود آنکه ایران تحریم است و راه نقل وانتقالات مالی به ایران سخت و دشوار است اما هنوز صرافی های هرات این نقل و انتقالات را برای ایران انجام می دهند.
روند تجارت ایران و افغانستان
همانطوریکه در بالا ذکر گردید عدم دسترسی افغانستان به آبهای آزاد، وقوع جنگها، عدم زیرساختهای اقتصادی، سهم اندک صنعت در اقتصاد، نرخ بازدهی پائین کشاورزی و بسیاری از موارد دیگر باعث گردیده که این کشور در تجارت و بازرگانی بیشتر به همسایه های خود از جمله ایران و پاکستان متکی باشد.
از طرف دیگر در اثر تحریمهای امریکا، اتحادیه اروپا و شورای امنیت سازمان ملل بعضی از شرکای تجاری ایران تجارت خود را با این کشور به شدت کاهش داده است. از آنجایی که پیدا کردن بازارهای مناسب برای محصولات یك کشور موجب استفاده از صرفه های ناشی از مقیاس شده و باعث کاهش هزینه و تولید میگردد . این موضوع باعث شده است که ایران برای پر نمودن خلاء به وجود آمده و برای جریان انداختن تجارت خارجی خود به سراغ بازار کشورهای دیگر از جمله بازار 7 میلیارد دلاری وارداتی افغانستان برود و تجارت را با افغانستان گسترش دهد. اضافه بر این، هم مرز بودن، اشتراکات فرهنگی افغانستان و ایران از دیگر مسایل است که در گسترش تجارت ایران و افغانستان تأثیر گذاشته است.
تحریمهای غرب علیه ایران یکی از عوامل اصلی تغییر شرکای تجاری ایران به شمار میرود. کشورهای متحد امریکا یا به طور مشخص مخالفان ایران به دلیل تحریمها و همراهی با سیاستهای امریکا در شرایطی که بخواهند به کشور ایران در عرصه اقتصاد بین الملل فشارآورند، به سرعت روابط تجاری خود را کاهش میدهند.
ایران نیز به منظور فعال نگهداشتن تجارت خارجی خود و دور زدن نسبی این تحریمها، از طریق افزایش تجارت با کشورهایی که تحریمهای امریکا را در روابط تجاری شان با ایران به هر دلیل لحاظ نمیکنند، میکوشد واردات و صادرات کالای مورد نیاز را تاحدی ممکن حفظ نماید.
افغانستان یکی از کشورهای است که تجارت آن با ایران در طول زمان و با افزایش تحریمها، افزایش قابل ملاحظه ای داشته است.
همان طور که پیشتر اشاره شد، ایران و افغانستان در دوره طالبان تمرکز ویژه‌ای بر مسائل تجاری و اقتصادی دارند که رفت وآمدهای مکرر هیات‌هایی متشکل از کارشناسان و مقامات حوزه اقتصاد، صنعت، تجارت، کشاورزی و غیره را میتوان در این راستا تحلیل کرد.
اخیرا یعقوبعلی نظری استاندار خراسان رضوی در صدر هیاتی عازم افغانستان شد. وی بعد از بازگشت با اشاره به نتایج سفر سه روز گذشته خود به کابل تصریح کرد که «مراودات با کشور افغانستان از جهات مختلف اقتصادی، سرمایه گذاری، تجارت، صادرات و ترانزیت مقرون به صرفه است.
وی اضافه کرد: براساس رویکرد و سیاست دولت سیزدهم ارتباط با همسایگان باید در اولویت قرار گیرد چون وقتی با کشورهای همسایه مراودات داریم به بسیاری از فرصتها و محصولات در این بخش دسترسی پیدا می‌کنیم.
پیشتر نیز اواخر خردادماه امسال، توسعه روابط اقتصادی و بازرگانی ایران و افغانستان که به امضای چندین توافق مهم تجاری انجامید، بازتاب گسترده‌ای یافت
در آن برهه، رئیس میز افغانستان سازمان توسعه تجارت ایران در سفر به این کشور، به توافقات مهمی در جهت توسعه روابط تجاری میان دو کشور دست یافت که از دستاوردهای این سفر میتوان به توافقات اولیه در حوزه تکمیل زیرساختهای مهندسی و شروع مذاکرات در حوزه تعرفه‌های ترجیحی و زیر ساخت گمرکات اشاره کرد.
در این سفر دو طرف فهرست ۱۰ قلم کالا را برای اجرایی شدن مرحله اول تعرفه های ترجیحی آماده کردند که در صورت تایید طرفین به تعداد این کالاها افزوده خواهد شد.
همچنین با توافق طرفین مقرر شد ساعت کاری گمرکات مرزی میلک و دوغارون براساس نیاز آن گمرک برای تسهیل فرآیند صادراتی و ترانزیتی تا مادامی که توقف کامیونی در ورود و خروج آن نداشته باشیم تغییر کند.
با توجه به مصوبه اخیر هیات دولت و تاکید موکد رئیس جمهوری در خصوص ۴۰۰ دلار مبادلات مرزی برای مرز نشینان مقرر شد که کارگروه مرزی برای تسریع در عملیاتی کردن آن شکل گیرد.
علاوه بر این، در مورد تشکیل منطقه صنعتی مشترک در نقطه صفر مرزی با ایجاد زیرساخت های انرژی توسط ایران و سرمایه‌گذاری تجار و بازرگانان افغانستان با همکاری بخش خصوصی و شرکت های تجاری و سرمایه گذاری ایرانی نیز توافقاتی صورت گرفت.
افغانستان نیز برای باز کردن مسیر ترانزیتی از پاکستان به مقصد خراسان رضوی از مسیر تفتان-چمن-اسلام قلعه-مشهد که سبب کاهش این مسیر از ۱۵۰۰ کیلومتر به کمتر از ۱۰۰۰ کیلومتر می شود اعلام آمادگی کرد.
پذیرش دانشجویان نخبه افغانستانی در حوزه‌های مختلف پزشکی و غیرپزشکی در دانشگاه‌های ایران و همکاری دوجانبه در خصوص آموزش تخصصی کادر پزشکی توسط اعزام اساتید ایرانی به کشور افغانستان نیز از دیگر مواردی بود که طرفین نسبت به اجرای آن اعلام آمادگی کردند.
تسهیل فرآیند توریسم درمانی یا گردشگری سلامت با توجه به شرایط ویژه بوجود آمده در کشورهای رقیب، پیشنهاد تاسیس بیمارستان تخصصی در منطقه ویژه اقتصادی مرزی دوغارون، تسهیل در صدور مجوز داروها و تجهیزات پزشکی صادراتی که به صورت دائم و مستمر بتواند در بازار مصرفی افغانستان در دسترس باشد نیز از دیگر موارد مورد گفت وگو بود.
افق هشت میلیارد دلاری
همان طور که اشاره شد، افغانستان کشور مجاور ایران است و همزمان طالبان و دولت سیزدهم در ایران بر توسعه مناسبات اقتصادی متمرکز شده‌اند. نگاه مردم و دولتمردان دو کشور به یکدیگر با توجه به اشتراکات فرهنگی و تاریخی مثبت و تمایل برای بهره‌گیری از ظرفیت‌های متقابل رو به فزونی است به ویژه جایگاه منحصر به فرد ایران که از نظر موقعیت ژئوپلیتیکی و دسترسی به آبهای آزاد برای این کشور همسایه مطلوب است.
البته علاوه بر همکاری‌های تجاری و اقتصادی در چارچوب رسمی دولت‌ها، بسترهایی نیز برای فعالیت فعالان بخش خصوصی به وجود آمده‌است و آنها می‌توانند از ظرفیت دروازه‌های خروجی خراسان رضوی همچون سرخس، دوغارون و چابهار بهره گیرند.
متاسفانه با توجه به بسترها و ظرفیت‌های همکاری، حجم مبادلات و سرمایه‌گذاری‌های میان این دو کشور بسیار کمتر از حد انتظار است.
فروردین ماه امسال، اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری طالبان اعلام کرد که سطح تجارت با ایران به به یک میلیارد دلار در سال رسیده و در حال حاضر تهران بزرگترین شریک تجاری افغانستان است.
همچنین بر اساس گزارش «بانک جهانی» که ماه جولای منتشر شد، افغانستان تقریباً ۶۰ درصد از کل عواید خود را از گذرگاه‌های مرزی با ایران و پاکستان به دست می‌آورد.
به گفته «حسن کاظمی قمی» رئیس نمایندگی سیاسی جمهوری اسلامی ایران در کابل و نماینده ویژه رئیس جمهوری ایران در امور افغانستان، فعال‌کردن بندر چابهار در اولویت‌های کاری ایران قرار دارد زیرا این بندر از بنادر مهمی است که افغانستان را به آبهای آزاد وصل میکند.
وی تاکید کرده‌است «تهران در تلاش است تا روابط دو کشور بهتر شود و با توجه به ظرفیت‌های مشترک دو کشور در عرصه اقتصادی، می‌توانند در زمینه‌های زراعت، صنعت و تجارت و سرمایه‌گذاری تعامل بیشتر داشته باشند.
بنابراین عزم جرم ایران و افغانستان، حسن همجواری، بسترسازی طرفین برای بهره‌گیری از ظرفیت‌ها، نبود مشکلات بانکی میان دو کشور و مسائلی از این دست باعث شده‌است که مقامات دو کشور و نیز صاحبنظران اقتصادی، چشم‌اندازی هشت میلیاردی را برای آینده مناسبات دوجانبه ترسیم کنند.
