به گزارش ایراف، The diplomat در گزارشی نوشته است: در اوایل ماه جاری، کره جنوبی و تاجیکستان توافق‌نامه‌ای برای شروع مطالعه امکان‌سنجی پروژه راه‌آهن جلال‌الدین بلخی-جیحون-نیژنی‌پنج امضا کردند. این پروژه شامل یک خط راه‌آهن 51 کیلومتری است که شبکه راه‌آهن تاجیکستان را به گذرگاه مرزی با افغانستان در نیژنی‌پنج، معروف به پنجه پویون در پامیرها، متصل می‌کند. هدف از مطالعه امکان‌سنجی، که هزینه آن 4 میلیون دلار برآورد شده است، تعیین این است که آیا پروژه راه‌آهن از نظر فنی، مالی و اقتصادی قابل اجرا است و تحت چه شرایطی.
مسیر برنامه‌ریزی‌شده از دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، به طور مستقیم با راه‌آهن به شهر جلال‌الدین بلخی و سپس به نیژنی‌پنج خواهد رفت. این امر نیاز به انتقال کالاها از راه‌آهن به جاده را از بین می‌برد. از نیژنی‌پنج، کالاها با کامیون از روی پل مرزی و رودخانه پنج به شِر خان بندر در افغانستان منتقل خواهند شد.
پس از ورود کالاها به افغانستان، آن‌ها به راه‌آهن منتقل شده و به سمت قندوز و مزار شریف سفر خواهند کرد تا به مرز تورخم با پاکستان یا به سمت ترکمنستان حرکت کنند. خط راه‌آهن 65 کیلومتری از قندوز و مزار شریف و به سمت ترکمنستان هنوز ساخته نشده است. این گسترش، کریدور راه‌آهن ترکمنستان-افغانستان-تاجیکستان را تشکیل می‌دهد.
آژانس همکاری بین‌المللی کره (KOICA)، که یک نهاد دولتی زیر نظر وزارت امور خارجه کره جنوبی است و مسئول ارائه کمک‌های توسعه‌ای است، هزینه مطالعه امکان‌سنجی را تأمین می‌کند.
نگاه تاجیکستان
این کریدور راه‌آهن پیشنهادی به دو دلیل مهم است. اولاً، این کریدور ظرفیت ترانزیت تاجیکستان را افزایش می‌دهد، زیرا به راه‌آهن ترکمنستان اجازه می‌دهد بدون نیاز به عبور از ازبکستان به تاجیکستان برسد. ترکمنستان، تاجیکستان و ازبکستان سابقه‌ای از بی‌اعتمادی و تحمیل هزینه‌های بالای ترانزیت بر کامیون‌ها دارند. دلیل دیگری که این کریدور راه‌آهن مهم است، این است که به تاجیکستان این امکان را می‌دهد که درآمدهای صادرات و ترانزیت را کسب کرده و جریان‌های ترانزیت بیشتری را جذب کند.
تاجیکستان قصد دارد تا ترانزیت بین‌المللی کالا را از طریق خاک خود ترویج دهد، اما گزینه‌های آن محدود است زیرا تقریباً به طور کامل به ازبکستان وابسته به حمل و نقل است. بنابراین دوشنبه به دستیابی به استقلال حمل و نقل تا حدی که به طور واقعی امکان‌پذیر است، اولویت داده است.
در سال 1999، رئیس‌جمهور امامعلی رحمان برای ساخت جاده ترانزیتی از طریق تاشکند به دوشنبه یا از طریق ترمز به دوشنبه با پیوندهای بیشتر به جاده کاراکورام به پاکستان تلاش کرد. اما چند سال بعد، مسیرهای ارتباطی تاجیکستان با چین، افغانستان و قرقیزستان مورد تأکید قرار گرفتند. پروژه راه‌آهن جلال‌الدین بلخی-جیحون-نیژنی‌پنج تحت این مسیر قرار دارد.
برای تاجیکستان، پروژه‌های حمل و نقل مانند این به عنوان راه‌هایی برای ترویج کشور به عنوان یک هاب ترانزیت در نظر گرفته می‌شود که بسیاری در آسیای مرکزی در حال رقابت برای آن هستند.
این یک پروژه راه‌آهن جاه‌طلبانه است. چالش این است که تاجیکستان کشور محصور در خشکی و نسبتاً وسیعی است. دسترسی به بنادر که برای رشد اقتصادی اهمیت دارد، نیاز به زیرساخت‌های راه‌آهن گسترده و عملکردی دارد. بیشتر زیرساخت‌های کشور به دوران شوروی برمی‌گردد و به تعمیر و نوسازی نیاز دارد.
چالش‌های عمده پروژه راه‌آهن شامل بی‌ثباتی و محدودیت‌های محیط زیستی است. در حالی که پروژه عمدتاً توسط تاجیکستان رهبری می‌شود، بخش عمده‌ای از مسیر در واقع از طریق افغانستان است. بنابراین افغانستان یک ذینفع مهم است و نیازهای مختلفی باید تعادل برقرار شود. ملاحظات زیست‌محیطی نیز چالشی هستند. خط راه‌آهن عمدتاً از طریق مناطق کوهستانی و ناهموار پامیرها عبور خواهد کرد.
نگاه کره جنوبی
کره جنوبی مدت‌هاست به فکر خط راه‌آهنی به طول کل قاره آسیا به آسیای مرکزی بوده است. در سال 2015، سخنگوی مجلس ملی کره جنوبی، چونگ ایوهوا، با رحمان دیدار کرد و تمایل خود را برای همکاری کره جنوبی با تاجیکستان در زمینه زیرساخت‌های حمل و نقل، از جمله راه‌آهن، ابراز کرد.
علاقه کره جنوبی به راه‌آهن تاجیکستان بخشی از برنامه وسیع‌تری است که شامل ایجاد کریدور راه‌آهن ترانس-کره‌ای می‌شود. این برنامه برای اولین بار در اکتبر 2013 توسط رئیس‌جمهور وقت کره جنوبی، پارک گئون-هه، معرفی شد و در سال 2017 توسط رئیس‌جمهور وقت، مون جائه-این، تحکیم یافت.
هدف این سیاست، دوباره برقراری ارتباط راه‌آهن‌ها بین کره شمالی و جنوبی و ایجاد یک شبکه حمل و نقل جدید نه تنها در شبه‌جزیره کره بلکه در تمام شمال شرقی آسیا بود. این امر به حمل و نقل بارهای راه‌آهن بین کره جنوبی، کره شمالی، روسیه و چین و حتی تا آسیای مرکزی را ممکن می‌سازد.
در حالی که بخش‌های بین کره‌ای این راه‌آهن به دلیل وخیم شدن روابط سیاسی به طور فزاینده‌ای غیرممکن به نظر می‌رسد، سئول همچنان علاقه‌مندی خود را به بخش‌های اوراسیا نشان می‌دهد.
در آگوست 2023، شرکت راه‌آهن کره، اپراتور ملی راه‌آهن در کره جنوبی، قرارداد ارائه خدمات مشاوره برای “مطالعه مقدماتی برای ساخت و بهره‌برداری از راه‌آهن شهری تاجیکستان” را برنده شد. این پروژه از آگوست 2023 تا ژوئن 2024 ادامه داشت و اولین پروژه مشاوره‌ای کره جنوبی در آسیای مرکزی بود.
برای کره جنوبی، زیرساخت‌های راه‌آهن در تاجیکستان از جنبه‌های مختلف اهمیت دارد. مهم‌ترین آن این است که قصد دارد شبکه راه‌آهن تاجیکستان را به شبکه راه‌آهن ترانس-کره‌ای متصل کند و به این ترتیب وابستگی به مسیرهای دریایی عبوری از دریای چین جنوبی، تنگه مالاکا و کانال سوئز را کاهش دهد. حوادثی که در این مسیرهای عمده حمل و نقل رخ داده، باعث بروز عدم امنیت و ناپایداری تجاری شده است که باعث شده بسیاری از کشورها رویکرد کریدور جایگزین را در استراتژی سیاست خارجی خود اتخاذ کنند.
اما روابط کنونی بین کره‌ای عمدتاً خصمانه است و آینده پروژه راه‌آهن جلال‌الدین بلخی-جیحون-نیژنی‌پنج که به شبکه راه‌آهن ترانس-کره‌ای متصل می‌شود، نامشخص باقی مانده است. در فوریه 2024، پارلمان کره شمالی به لغو تمام توافق‌نامه‌های همکاری اقتصادی با کره جنوبی رای داد و پروژه‌های کلیدی به حالت تعلیق درآمد.
پروژه‌های راه‌آهن، مانند سایر پروژه‌های زیرساختی در صنعت حمل و نقل، بلندمدت هستند و به طور معمول بازده فوری ندارند. بنابراین سرمایه‌گذاران خارجی مانند شرکت راه‌آهن کره که مطالعه امکان‌سنجی را انجام می‌دهند، باید ثبات پایدار در کشور را قبل از انجام هرگونه سرمایه‌گذاری حس کنند. بازده‌های این خط راه‌آهن در این مرحله دشوار است که به تصویر کشیده شود به دلیل همکاری ضعیف منطقه‌ای در آسیای مرکزی.
برای عملکرد مؤثر راه‌آهن‌ها، به یک درجه از توافق سیاسی به عنوان پیش‌شرط ضروری نیاز است. در حالی که تلاش‌هایی برای هماهنگ‌سازی سیستم‌های مرزی کشورهای آسیای مرکزی در حال انجام است، هنوز هم بسیار دور از ایجاد یک شبکه حمل و نقل داخلی یکپارچه هستند. برای توسعه پتانسیل ترانزیت تاجیکستان و منطقه وسیع‌تر، کشورهای مربوطه نیاز به ایجاد سیاست غیرتبعیض‌آمیز در زمینه هزینه‌های ترانزیت، تأسیس مراکز لجستیک بین‌المللی، حل اختلافات مرزی و سرمایه‌گذاری در جاده‌ها و راه‌آهن‌های جدید و همچنین تعمیر و نوسازی آن‌ها دارند.
واضح است که کریدورهای ترانزیتی اهمیت دارند. هر تلاش برای ادغام در آسیای مرکزی در دو بُعد پیشرفت می‌کند: ژئوپلیتیکی و اقتصادی. عوامل ژئوپلیتیکی می‌توانند بر قابلیت‌های اقتصادی و تجاری این پروژه‌ها تأثیر بگذارند.
