به گزارش ایراف، سینما پامیر، نامی که این روزها پس از مدت ها خبرساز شد. اما نه به دلیل اکران یک فیلم پرفروش و جنجالی! بلکه به دلیل انفجاری که در دوم آبان ۱۴۰۳منجر به کشته و زخمی شدن رهگذران و دستفروشان حوالی سینما پامیر شد.
به راستی آرزوی همه مردمان این دیار، پیشرفت هنر و فرهنگ این سرزمین در سایه امنیت است، آرزویی که گویی دوردست می‌نماید. اما هرگز به این معنا نیست که شهروندان این مرز و بوم، دست از تلاش و کوشش برای براوردن آرزوهای دیرین خود برمی‌دارند.
در این گزارش به چند سینمای مهم پایتخت افغانستان نگاه کرده‌ایم.
سالن‌های سینما
تا سی سال پیش و تا قبل از روی کار آمدن طالبان در ۱۹۹۶، افغانستان حداقل چهل و پنج سینما داشت که بیست و سه سینمای آن در کابل فعال بود. اکنون اما رقم آن انگشت شمار است.
سینما بهزاد
مردم افغانستان نزدیک به یک قرن پیش با تاسیس “سینما بهزاد” واقع در باغ قاضی در شهر کهنه کابل، با فرهنگ سینما رفتن و تماشای فیلم آشنا شدند.
نخستین سینمای افغانستان سینما بهزاد نام داشت. این سینمای دولتی زیر فشار روحانیون در میان سال‌های ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۱ خورشیدی کاملاً بسته شد. حتی پس از کشته شدن شاه حبیب‌الله کلکانی، نادرخان شاه جدید افغانستان هم سیاست شاه قبلی را پیش گرفت و سینماها تا پایان حکومت اوبسته ماند.
گفته می شود برای نخستین بار زنان در همین سینما فیلم تماشا کردند. از سینما بهزاد اکنون تنها یک مخروبه باقی مانده است.
سینما پامیر
یکی از سینماهای قدیمی و معروف در مرکز کابل که تا قبل از روی کار آمدن طالبان فیلم‌های داخلی و خارجی را نمایش می داد سینما پامیر است.
منطقه سینما پامیر از محله های قدیمی کابل است که بخش زیادی از بازارهای آن به فروش اجناس و کالاهای دست دوم اختصاص داده شده است.
به‌دلیل فقر خانواده‌های زیادی اجناس و لباس های خود را از این محل خریداری می‌کنند.
ساختمان سینما پامیر از دوره شوروی به جا مانده‌است. در دورهٔ جمهوری دموکراتیک افغانستان، در این سینما تمام وقت فیلم‌های سوسیالیستی نمایش داده میشد و موج مردم به این سالن می آمدند و تا نیمه شب به همین منوال بود.
گفته می شود که در جنگ‌های کابل که بیشتر خانه‌های اطراف ویران شدند، ساختمان بتنی این سینما پابرجا ماند.
اخیرا نیز این سینما به دلیل انفجاری که در نزدیکی آن رخ داد در صدر اخبار قرار گرفت. عامل این انفجار پسری بود که با خود مواد منفجره حمل می کرد و قصد ورود به مرکز تذکره داشت.
سینما آریانا
یکی دیگر از سینماهای معتبر و قدیمی در کابل سینما آریانا است.
سینما آریانا در نزدیکی میدان پشتونستان در سمت شمالی رودخانه کابل واقع شده‌است. این سینما پس از سینما بهزاد، دومین سینمای قدیمی مرکزکابل به‌شمار می‌رود و از معدود سینماهای فعال باقی مانده‌است.
می گویند که سینما آریانا در روزهای اوج خود یک سالن تئاتر معروف در شهر بوده است.
این سینما در جریان جنگ های داخلی (۱۹۹۲–۱۹۹۶) ویران شد و پس از به قدرت رسیدن طالبان در سال ۱۹۹۶ آسیب دید و مانند بقیه سینماها بسته شد.
گفته می شود که پس از سقوط طالبان، گروهی از فیلمسازان فرانسوی یک میلیون دلار برای تکمیل این سینما جمع‌آوری کردند.
داستان از این قرار است که “برنار آنری لوی” اندیشمند و نویسنده فرانسوی در سفری که به کابل داشت در سال ۲۰۰۲ با صدیق برمک دیدار و در مورد بازسازی سینما گفتگو کرد.
او در پاریس، برای جمع‌آوری بودجه با کلود للوش و دانیس تانوویچ بوسنیایی، انجمن «Un Cinema pour Kaboul» را تأسیس کرد.آنها در سال ۲۰۰۴ به همراهی صدیق برمک این سینمای قدیمی را بازسازی کردند.
این سینما بعداً توسط یک بمب‌گذاری انتحاری در ژانویه ۲۰۱۰ در نزدیکی آن آسیب دید.
سینما پارک
ساختمان سینما پارک که در اوایل دهه سی خورشیدی و در دوره محمد ظاهرشاه ساخته شد در پارک شهر نو کابل موقعیت داشت و در آن بیشتر فیلم‌های سینمای بالیوود نمایش داده میشد. گفته می‌شود از خانواده های شاهی نیز برای تماشای فیلم به این سینما می رفتند.
این سینما که در سال‌های اخیر غیرقابل استفاده و فرسوده شده بود بنا به دستور امرالله صالح معاون اول رئیس جمهور اشرف غنی در ابان ۱۳۹۹ شمسی تخریب شد.
این کار با اعتراضات و واکنش های بسیاری از فرهنگیان مواجه شد. یکی از معترضان، صحرا کریمی رئیس شرکت “افغان فیلم” بود. او پیش از تخریب این سینما در بیانیه ای گفته بود : سینما پارک، جزو حافظه فرهنگی و سینمایی کابل نشینان و شهروندان کابل است. ویران کردن یک مکان تاریخی و فرهنگی چاره کار نیست؛ بلکه ادامه ویرانی فرهنگ است.
سینما زینب یا زینب ننداری
در سال ۱۳۲۶ خورشیدی سالن نمایشی به نام « مؤسسه‌ی نسوان»، توسط زینب عنایت سراج ، در کابل ایجاد شد. در این سالن، نمایش‌هایی با نویسندگی لطیفه کبیر سراج، روی مسائل و حقوق زنان متمرکز شد و تلاش شد تا برای زنان افغان آگاهی بخش باشد.
زینب عنایت سراج، از پیشگامان نهضت نسوان دختر عنایت‌الله خان سراج و خیریه طرزی و از نوادگان حبیب‌الله خان و محمود طرزی شهیر بود.
پس از وفات اودر سال ۱۳۳۷در اثر ابتلا به سرطان، به کوشش فرهنگیان آن زمان سالن سینما و تئاتر نسوان به پاس خدمات زینب عنایت سراج به نام “سینما زینب” نامگذاری شد.
سینما زینب حتی پس از مرگ زینب نیز تا سال ها یکی از بهترین سینماها و سالن‌های نمایش در کابل بود.
سینما زینب از آن دوران طلایی به سرنوشت غم انگیزی در سال های بعد دچار شد. بعد از روی کار آمدن مجاهدین و همچنین در طول جنگ‌های داخلی تخریب شد و در دوره‌ی اول تسلط گروه طالبان در ۱۹۹۶ ، طالبان نوارهای فیلم را از پنجره‌های ساختمان به بیرون انداخته و سوزاندند.
پس از سقوط طالبان در سال ۲۰۰۱ و تشکیل دولت موقت ، سینما زینب به مالکیت وزارت امور زنان در آمده ترمیم شد و به مرکزی برای برگزاری همایش‌های سیاسی و فرهنگی این وزارت تبدیل شد.
با این همه پس از تسلط دوباره‌ی طالبان در ۲۰۲۱، این ساختمان در اختیار وزارت «امر به معروف و نهی از منکر» این گروه قرار گرفت.
سینما در دوره جمهوریت
با این حال در دوره جمهوریت نفس کم رمقی به جان نحیف سینمای افغانستان دمیده شد. زنان و مردان جوان و با استعدادی که بیشترشان در کشورهای مختلف و در دوره مهاجرت سینما را فرا گرفته بودند با ساخت فیلم‌هایی نام افغانستان را بر سر زبان علاقه‌مندان سینما در کشورهای مختلف جهان انداختند.
در این سال‌ها چند فیلم مشترک در همکاری هنرمندان افغانستانی و دیگر کشورها ساخته شد، اما با بازگشت دوباره طالبان به قدرت این نفس کم رمق هم قطع شد و سینمای افغانستان به کما رفت.
وضعیت کنونی سینماهای افغانستان، تحت حاکمیت طالبان
طالبان به محض تسلط برافغانستان در ۲۰۲۱، با انتشار یک دستور هشت‌ماده‌ای، پخش فیلم‌های مغایربا اصول طالبانی را در سینماها منع کردند. همچنین آنها، به تلویزیون‌های داخلی دستور دادند که نشر هر نوع فیلم و سریال خارجی و داخلی را متوقف کنند.
با این حال گفته می شود که طالبان پخش فیلم و فعالیت‌های سینما را به طور کلی متوقف نکردند؛ اما تلاش کردند که آن را با سیاست‌هایشان هم‌جهت کنند.
طالبان برای اولین بار پس از چند ماه توقف سینماها، در ماه اوت ۲۰۲۲، به چند سینما در شهر کابل اجازه پخش دادند آن هم در جشنواره سینمایی با عنوان «دید نو» که در آن رویداد ۳۷ فیلم کوتاه و مستند به نمایش گذاشته شد. سینما آریانا یکی از آن سینماها بود.
در مهرماه سال جاری نیز سومین دوره جشنواره دید نو در کابل برگزار شد.
بازگشایی محدود سینماها توسط طالبان، نشان می‌دهد که آنان این بار در پی بستن سینما نیستند؛ اما می‌خواهند از سینما به عنوان ابزاری برای مدیریت افکار عمومی استفاده کنند.
در سینمای مد نظر طالبان زنان جایی ندارند و نمی توانند به ایفای نقش بپردازند. همچنین این فیلم ها باید در راستای اهداف و عقاید این گروه و طرفداری از شریعت طالبانی تنظیم و ساخته شود.
اخیرا نیز قانون منع تصاویر موجودات زنده در تلوزیون ها در بسیاری ولایات، باعث تعطیلی شبکه ها شده است.
در چنین شرایطی باید گفت سینمایی که استاد “رهنورد زریاب” سال ها پیش، از آن تعبیر به “جنین مرده سینمای افغانستان” می کرد اکنون همچون گرد و غباری در سالن های خالی و متروک مینشیند.
