پس از انقلاب 1979، اسلام آباد روابط نزدیکی با احزاب مسلمان افغانستانی داشته است. در اواخر دهه نود، پاکستان در سال 1996 دولت طالبان را به رسمیت شناخت و از آن حمایت خوبی کرد. با سقوط طالبان در سال 2001، برخی از اعضا و رهبران طالبان به داخل پاکستان پناه بردند. این رویکرد پاکستان برای بقا و بازگشت طالبان به قدرت در اوت 2021 بسیار مهم بود. روابط پاکستان با طالبان در سه سال گذشته پیچیده تر شده و از تعامل به تقابل یا چالش تبدیل شده است.
ژئوپلیتیک و خط دیورند
به رسمیت شناختن خط دیورند به طول 2560 کیلومتر بین پاکستان و افغانستان همچنان چالش اصلی تاریخی روابط تلقی می شود. در حالی که پشتون ها حدود 40 درصد از جمعیت افغانستان را تشکیل می دهند و نقش مهمی در این کشور دارند، 15 درصد[1] از جمعیت پاکستان را تشکیل می دهند.
گروه ها و حلقه های ناسیونالیست پشتون در کابل و افغانستان همچنان خواستار اتحاد پشتون های دو کشور و ایجاد پشتونستان بزرگ هستند. اسلام آباد نمی خواهد که ملی گرایان افغان به ادعاهای ارضی در مورد دیورند و پشتونستان توجه کنند.
پاکستان به خوبی از اهمیت جغرافیایی افغانستان آگاه است و “جستجوی عمق استراتژیک” در افغانستان همچنان یکی از راهبردها های مهم اسلام آباد است. پاکستان نمی‌خواهد هیچ نوع رابطه با طالبان منجر به سوء استفاده هند علیه اسلام‌آباد شود. بنابراین از دولت افغانستان می خواهد که جلوی نفوذ هند را بگیرد.
پس از به قدرت رسیدن طالبان بر افغانستان در اوت 2021، اسلام آباد انتظار تحقق منافع و ایجاد حکومت دوست در کابل را داشت. طالبان افغانستان از پاکستان انتظار دارد که نقش مهمی در خروج طالبان از انزوا و به رسمیت شناختن طالبان ایفا کند.
بر خلاف انتظار کابل، اسلام آباد تصمیم گرفته است که دولت جدید کابل را به طور یکجانبه به رسمیت نشناسد. حتی در سال گذشته، اسلام آباد به توصیه طالبان برای تشکیل یک دولت فراگیر، مبارزه با تروریسم بین المللی و احترام به حقوق بشر و دسترسی زنان به آموزش ادامه داده است.
علاوه بر این، تقویت روابط پاکستان با سایر گروه های سیاسی در افغانستان، تاکید بر دولت فراگیر در افغانستان، دیدار با شخصیت های ضد طالبانی و مقام های دولت قبلی افغانستان و احزاب قومی غیر پشتون[2] ابزاری برای فشار بر طالبان این کار تلقی می شود.
تنش های سیاسی یک ساله در کنار اظهارات مقامات دو طرف نشان دهنده تنش دوره ای در روابط افغانستان و پاکستان است. از ماه مارس 2024، طالبان منتظر دولت جدید پاکستان است تا گام های سازنده ای را برای تقویت روابط بردارد.اما پس از انتخابات سراسری در فوریه 2024 و تشکیل دولت ائتلافی جدید، سیاست شهباز شریف، نخست وزیر پاکستان در قبال طالبان افغانستان،عدم به رسمیت شناختن طالبان، حفظ محدودیت های بین المللی و تحت کنترل قرار دادن این گروه بوده است.
اگرچه طالبان گفته است که خواهان روابط خوب با پاکستان هم در زمینه اقتصادی و هم در زمینه دیپلماتیک[3] است، اما به روابط چند بعدی و دیپلماتیک تقلیل یافته است.
به نظر می رسد اسلام آباد رفتار کابل را با رویکردهایی مانند بستن دوره ای مرزها، محدود کردن ویزا، شناسایی نکردن طالبان، تقویت امنیت مرزها، بهبود قابلیت های نظارتی و جمع آوری اطلاعات کنترل می کند. تنش مرزی بین پاکستان و طالبان در خط دیورند – با وجود توافق آتش‌بس موقت در ماه می 2024،[4] حملات هوایی، اختلاف بر سر مدیریت مرز با درگیری در 12 اوت در نزدیکی گذرگاه مرزی تورخم، تخریب 2 پست نظامی پاکستان، درگیری های ماه اخیر همچنان وجود دارد.
اختلافات بر سر تروریسم
چندین موضوع از جمله تبدیل نشدن افغانستان به مرکز پرورش تروریسم جهانی، تحریک طالبان پاکستان (TTP)، داعش- خراسان، و نگرانی های امنیتی و مهاجرتی ، انگیزه های مهم اسلام آباد در برخورد با طالبان است. .
با حدود 10000 جنگجوی خارجی و حدود 20 گروه تروریستی در افغانستان، بسیاری در پاکستان نیز اصرار دارند که افغانستان به پناهگاهی برای تروریسم جهانی و منطقه ای تبدیل شده است.
حتی آصف درانی، نماینده ویژه پاکستان در امور افغانستان نیز هشدار داد[5] که به دلیل افزایش «تروریزم» در افغانستان، احتمال تکرار حملات «11 سپتامبر 2001» وجود دارد.
تحریک طالبان پاکستان (TTP) خود را “شاخه ای از امارت اسلامی” می داند. طالبان سیاست کنترل بیشتر سازمان های جهادی را افزایش داده است. با این حال پاکستان مدعی[6] است که طالبان افغانستان از تحریک طالبان پاکستان حمایت های متعددی کرده وهنوز حاکمیت ملی پاکستان را تهدید می کند.
از دیدگاه پاکستان، تحریک طالبان پاکستان به یک مشکل تبدیل شده است و از زمانی که طالبان کنترل کابل را به دست گرفتند، حملات آن 70 درصد [7]افزایش یافته است. اما طالبان همواره این ادعا را رد کرده و مشکل طالبان پاکستانی را مسئله پاکستان می دانند.
گسترش طالبان پاکستانی به سایر اقوام، کمک طالبان پاکستانی به آزادی “بلوچستان آزاد”، “پشتونستان آزاد” و “سند آزاد[8]“، ایجاد یک کشور مستقل در مناطق قبیله ای پاکستان و ” کنترل مناطق مرزی” برخلاف منافع امنیتی و ژئوپلیتیکی پاکستان است.
طالبان گاهی به میانجیگری افغانستان و مذاکرات صلح بین دولت اسلام آباد و گروه تحریک طالبان پاکستان اشاره کرده اند. اما اسلام آباد قصد مذاکره با تحریک طالبان پاکستان را ندارد. از این زاویه طالبان یا نمی توانند با برخی گروه های تروریستی مقابله کنند و یا نمی خواهند واکنش های شدیدی از خود بر ضد آنان نشان دهند. علاوه بر این، کابل گاهی ادعا می کند که پاکستان تروریست های داعش را آموزش می دهد و شبه نظامیان داعش خراسان را به افغانستان می فرستد.
چالش های اقتصادی و اجتماعی
پاکستان در تلاش است تا به غیر از حضور اقتصادی گسترده تر در بازار افغانستان، منافع خود را در افغانستان حفظ کند. افغانستان و پاکستان می توانند در پروژه هایی مانند خط لوله تاپی، خطوط راه آهن (شبکه راه آهن مزار شریف- کابل- پیشاور) و انتقال برق CASA 1000 و دسترسی آسان تر برای تجارت و ترانزیت کالاهای پاکستانی به کشورهای آسیای میانه و کریدور اقتصادی چین و پاکستان(CPEC) همکاری کنند. با این حال، هر دو بازیگر در پروژه های فوق ملاحظات ویژه خود را دارند. ذبیح الله مجاهد در دوحه 3 ضمن تاکید بر تعهد کابل، گفت[9] که سیاست خارجی افغانستان «اقتصادی» است.
کابل پیشتر از انعقاد قراردادهای تجاری «مهم» با پاکستان و توسعه روابط بانکی میان دو کشور خبر داده بود. اما چالش هایی مانند تحریم، سیستم بانکی و تلاش برای ایجاد محدودیت های تجاری[10] علیه افغانستان توسط اسلام آباد هم وجود دارد.
با عدم تعادل تجاری و کاهش صادرات افغانستان به پاکستان، بسته شدن دوره ای گذرگاه ها و افزایش تعرفه های گمرکی، پاکستان به سرعت[11] بازار افغانستان را از دست می دهد.
بیش از سه میلیون مهاجر افغان، اعم از قانونی و غیرقانونی، چالشی فزاینده در پاکستان هستند. اسلام آباد نگران پیامدهای خطرناک بدتر شدن بحران اقتصادی، فقر و قحطی، بحران غذا، مهاجران افغان و پیامدهای آن است.
علیرغم انتظار طالبان از “انعطاف پذیری” پاکستان در قبال مهاجرین افغان، اسلام آباد اخراج پناهجویان افغان در پاکستان را آغاز کرده است. بیش از 600000 مهاجر غیرقانونی افغان را به کشورشان بازگردانده و گذرگاه های مرزی را بسته است. آنها در حال بستر سازی و آغاز اخراج [12]یک میلیون پناهنده دیگر هستند.
با توجه به کاهش سطح آب رودخانه های مرزی، کابل با کاهش سهم آب پاکستان به سیاست آبی خود ادامه داده است. رویکرد طالبان در مورد رودخانه کابل که از هندوکش سرچشمه می گیرد و به پاکستان می رود، مهم است. پاکستان همچنین از تغییر مسیر آب رودخانه کابل با کمک هند بیم دارد.
چشم انداز
پاکستان خواهان راه حل سیاسی[13] برای مشکل افغانستان است. پاکستان احتمالا همچنان خواهان اقدام موثر کابل علیه تحریک طالبان پاکستان، احترام به حقوق زنان و اقلیت ها، جلوگیری از قاچاق مواد مخدر و سلاح، جلوگیری از وقوع جنگ داخلی، تشکیل دولت ائتلافی یا دولت فراگیر در افغانستان، مشارکت مخالفان در ساختار حکومت افغانستان، انتقال جدی در افغانستان، ممانعت از حضور هند در افغانستان و به رسمیت شناختن عملی دیورند است.
TTP مشکل اصلی در راه روابط است. بنابراین، اسلام آباد تلاش خواهد کرد تا کابل را به همکاری گسترده تر با خود با کمک اهرم شناسایی رسمی وادار کند. با لحن و ادبیات تند فزاینده و درگیری های دوره ای مرزی[14] بعید به نظر می رسد که روابط را در کوتاه مدت بهبود یابد. همچنین ثبات و توسعه اقتصادی، جذب سرمایه گذاری بین المللی و تقویت روابط اقتصادی و حفظ روابط با ثبات با افغانستان در راستای سیاست امنیت ملی پاکستان در سال های 2022-2026 برای اسلام آباد دشوارتر شده است. در این شرایط، امکان ارزیابی کلی و تجدیدنظر در سیاست اسلام آباد در قبال افغانستان نیز وجود دارد.
[1] https://study.com/academy/lesson/pakistani-ethnic-groups.html
[2] https://iswnews.com/114262/%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D9%88%D8%B6%D8%B9-%D9%BE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%A8%D8%A7%D9%84-%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D9%81%D8%BA/
[3] https://amu.tv/fa/86605/
[4] https://chekad.tv/49364
[5] https://tolonews.com/business/pakistan-allow-imports-food-medicine-afghanistan
[6] https://8am.media/fa/security-council-meeting-pakistan-once-again-demanded-to-cut-ties-between-afghan-taliban-and-ttp/
[7] https://tribune.com.pk/story/2489737/pak-afghan-tit-for-tat-continues
[8] https://www.indiatoday.in/news-analysis/story/ttp-resurgence-achilles-heel-pakistan-taliban-1844450-2021-08-24
[9] https://www.vifindia.org/2024/august/21/Uzbekistan-Afghanistan-Pakistan-Railroad-Proposal-Revived
[10] https://www.ndu.edu.pk/issra/pub/insight/2024/Pakistan-Afghanistan-Relations-in-the-New-World-Order-Way-Forward/Pakistan-Afghanistan-Relations-in-the-New-World-Order-Way-Forward.html
[11] https://www.dawn.com/news/1851889
[12] https://zantimes.com/2024/05/10/pakistans-strategic-morass-in-afghanistan/
[13] https://www.dawn.com/news/1638959
[14] https://www.dhakatribune.com/world/south-asia/344468/why-did-the-afghan-taliban-sour-on-pakistan
