تکاپوی روسیه برای خروج از انزوا و کاهش فشار غرب؟
یک لحظه تصور کنید که شما ولادیمیر پوتین هستید. غرب با هدف قطع ارتباط اقتصاد کشورتان با بازارهای جهانی، تحریم های مختلفی را علیه شما وضع کرده است و دادگاه کیفری بین المللی حکم بازداشت شما را صادر کرده است.
با این وضعیت شما چگونه می توانید ببینید که فشار جهانی علیه شما کار نمی کند؟ چه برسد به اینکه بخواهید یک اجلاس جهانی را میزبانی کنید؛ کاری که رئیس جمهور روسیه انجام داد.
پوتین میزبان بیش از 20 سران کشورهای مختلف در اجلاس سران کشورهای در حال ظهور بریکس در شهر کازان شد. از جمله رهبرانی که برای این نشست دعوت شده اند، شی جین پینگ رئیس جمهور چین، نارندرا مودی نخست وزیر هند و مسعود پزشکیان رئیس جمهور ایران هستند.
کرملین این اجلاس را «یکی از بزرگترین رویدادهایی که تاکنون از نظر سیاست خارجی در روسیه برگزار شده است»، توصیف کرد.
کاظم جلالی، سفیرایران در روسیه نیز گفت: «جهان به طور جدی تغییر کرده و مجموعه بریکس مسیر بعدی تاریخ را تعیین خواهد کرد.»
کریس ویفر، یکی از بنیانگذاران شرکت مشاوره Macro-Advisory، می‌گوید «پیام واضح این است که تلاش‌ها برای منزوی کردن روسیه شکست خورده است.»
وی گفت: این پیام بزرگی از سوی کرملین است که روسیه در برابر تحریم ها محکم می ایستد، ما می دانیم که شکاف های عمیقی در سطوح زیرین وجود دارد، اما در سطح ژئوپلیتیک، همه این (کشورها) دوستان روسیه هستند و همه آنها در حال تبدیل شدن به شرکای روسیه هستند.
در همین راستا، مسعود پزشکیان در سخنرانی خود در اجلاس بریکس پلاس با تاکید بر این مهم گفت: «پایه‌های معادلات یکجانبه و توازن برخاسته از محوریت تک‌قطبی به شدت سست شده است. ائتلاف‌گرایی و تلاش برای ایجاد مناسباتی سازنده و دوستانه، بخشی از واقعیت امروز و خواسته جمع زیادی از کشورها و بازیگران بین‌المللی است.»
رئیس جمهوری ایران اظهار امیدواری کرد که به واسطه فضای هم‌اندیشی و تبادل‌نظر ایجاد شده و بر اساس عنوان زیبای انتخاب شده برای این اجلاس، یعنی «بریکس و جنوب جهانی؛ ساخت مشترک دنیایی بهتر» گامی نو در جهت برپایی نظامی بهتر و مناسباتی عادلانه‌تر بر مبنای رضایت جمعی برداشته شود.
پلتفرمی برای به چالش کشیدن قدرت سیاسی و اقتصادی کشورهای پیشرفته غربی:
اگر کمی به گذشته برگردیم می بینیم که در سال 2006، برزیل، روسیه، هند و چین، سازمان کشورهای در حال توسعه را تأسیس کردند که به اختصار BRIC نامیده می شود. در سال 2010، آفریقای جنوبی به این اتحاد ملحق شد و این سازمان BRICS نام گرفت.
هدف این سازمان گردآوری مهم ترین کشورهای در حال توسعه جهان بر روی یک پلتفرم و به چالش کشیدن قدرت سیاسی و اقتصادی کشورهای پیشرفته غربی بود، اما در سال های اخیر این اتحاد گسترش یافته و شامل ایران، مصر و امارات متحده عربی شده است.
عربستان سعودی می گوید در حال بررسی عضویت در بریکس است، در حالی که آذربایجان رسماً درخواست پیوستن به آن را داده است.
مجموع اقتصاد کشورهای عضو بریکس بیش از 28.5 تریلیون دلار آمریکا ارزش دارد که حدود 28 درصد از اقتصاد جهان را تشکیل می دهد.
مقامات روسی اشاره کرده اند که 30 کشور دیگر خواهان پیوستن به بریکس و یا به دنبال روابط نزدیکتر با این گروه هستند.
شکستن هژمونی دلار آمریکا و ایجاد یک مکانسیم تجارت جایگزین
اما ولادیمیر پوتین به جز اثبات قدرت خود در صحنه ژئوپلیتیک، امیدوار به بدست آوردن چه چیز دیگری از این نشست است؟
رهبران کرملین که مشتاق کاهش فشار تحریم‌های غرب هستند، امیدوارند اعضای بریکس را متقاعد کنند که دلار را برای پرداخت‌های جهانی جایگزین کنند.
آقای ویفر می‌گوید: «بسیاری از مشکلات پیش روی اقتصاد روسیه به تجارت و پرداخت‌های فرامرزی مربوط می‌شود و بیشتر آنها به دلار آمریکا (پرداخت سنتی که در آن انجام می‌شود) مربوط می‌شود.
خزانه داری ایالات متحده تأثیر زیادی بر تجارت جهانی دارد، صرفاً به این دلیل که دلار آمریکا ارز اصلی برای پرداخت در سراسر جهان است. منافع اصلی روسیه شکستن هژمونی دلار آمریکا است. او از کشورهای بریکس می خواهد که یک مکانیسم تجارت جایگزین ایجاد کنند و یک سیستم فرامرزی ایجاد کنند که شامل دلار، یورو یا هیچ یک از ارزهای G7 نباشد تا تحریم ها تفاوت زیادی ایجاد نکند.
اختلاف برخی از اعضای بریکس و تمایل برخی دیگر به حفظ روابط با غرب
اما منتقدان به تفاوت های درون بریکس اشاره می کنند. آنها می‌گوید «هم‌فکر» واژه‌ای نیست که شما برای توصیف عضویت در BRICS استفاده کنید.
جیم اونیل، اقتصاددان ارشد سابق گلدمن ساکس، می‌گوید که از برخی جهات این یک چیز خوب برای غرب است زیرا چین و هند هرگز نمی‌توانند در مورد چیزی به توافق برسند و اگر واقعاً جدی بودند، تأثیر بریکس بسیار بیشتر می‌شد.
این اظهار نظر در حالی مطرح می شود که چین و هند همیشه تمام تلاش خود را می کنند تا از حمله به یکدیگر اجتناب کنند. تلاش برای همکاری با یکدیگر در مسائل اقتصادی چالشی بی پایان برای آنهاست؛ در این راستا نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند و شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین در حاشیه شانزدهمین اجلاس سران بریکس در شهر کازان روسیه نخستین گفتگوی رسمی خود را در پنج سال گذشته انجام دادند که نشانه‌ای از آب شدن روابط یخ‌زده پس از درگیری نظامی مرگبار در سال ۲۰۲۰ است.
رئیس جمهور چین در این دیدار به ضرورت اهمیت دادن به حل اختلافات دوجانبه تاکید کرد و گفت برای هر دو طرف مهم است که مسئولیت‌های بین‌المللی خود را به دوش بکشند، الگویی برای تقویت قدرت و وحدت کشورهای در حال توسعه باشند و به ترویج چند قطبی‌سازی و دموکراسی در روابط بین‌الملل کمک کنند.
ویکرام مصری، معاون وزیر امور خارجه هند نیز پس از این اجلاس در گفتگو با خبرنگاران گفت: «سران دو کشور تاکید کردند که روابط دوجانبه پایدار، قابل پیش‌بینی و دوستانه بین هند و چین، به عنوان دو همسایه و دو کشور بزرگ روی زمین، تأثیر مثبتی بر صلح و رفاه منطقه و جهان خواهد داشت.»
به گفته کارشناسان روسی کار پوتین هموار کردن اختلافات و به تصویر کشیدن وحدت است.
این اونیل بود که رویای «بریکس» را برای چهار اقتصاد نوظهور داشت. به نظر وی، این چهار کشور برزیل، روسیه، هند و چین باید «به مرکز سیاست گذاری جهانی آورده شوند» .اما زمانی که این چهار کشور شروع به کار کردند، اوضاع از کنترل خارج شد.
این گروه بر این باور بودند که سعی می کنند سلطه گروه جی هفت را به چالش بکشند. G7 شامل هفت اقتصاد بزرگ «پیشرفته» جهان (کانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن، بریتانیا و ایالات متحده) است.
هند و چین تنها عضو بریکس نیستند که اختلافات خود را دارند. همچنین تنش‌هایی بین دو عضو جدید بریکس، مصر و اتیوپی، وجود دارد و ایران و عربستان سعودی مدت‌هاست که رقبای منطقه‌ای هستند؛ علی‌رغم زمزمه هایی که درباره تلاش‌ها برای کاهش تنش به گوش می‌رسد.
اونیل می گوید: «این ایده که همه آنها اساساً در مورد یک موضوع بزرگ توافق دارند واقعاً بی معنی است.»
در حالی که روسیه به دلیل احساسات ضد غربی در مورد ایجاد «نظم نوین جهانی» صحبت می کند، سایر اعضای بریکس مانند هند مشتاق حفظ روابط سیاسی و اقتصادی خوب با غرب هستند.
از این رو به نظر می رسد که وظیفه ولادیمیر پوتین در کازان پر کردن شکاف و ارائه تصویری از وحدت برای متقاعد کردن مردم روسیه و جامعه بین‌المللی است مبنی بر اینکه که کشورشان به دور از انزوا ست.
چنانچه وی در سخنرانی خود در در آخرین روز این اجلاس با اشاره به تلاش آمریکا و کشورهای اروپایی برای درهم‌شکستن روسیه تأکید کرد که «کسانی که می‌خواهند شکست راهبردی به روسیه وارد کنند، تاریخ این کشور را نمی‌دانند؛ این هدف توهم محض است.»
رئیس جمهور روسیه همچنین ضمن تاکید برای ایفای نقش در ایجاد ثبات در خاورمیانه از ضرورت راه اندازی یک روند سیاسی جامع برای حل و فصل اوضاع خاورمیانه و پایان خشنونت در این منطقه سخن گفت.
پوتین همچنین گفت که ایجاد سازوکارهای مالی جایگزین و فارغ از هرگونه تحمیل و دیکته ضروری است و کشورش آماده همکاری با کشورهای جنوب و شرق جهانی برای ایجاد جهانی بهتر است.
سخن پایانی:
در پایان می‌توان چنین گفت که در حالیکه جهان رویکرد دوگانه اتحادیه اروپا در قبال بحران‌های اوکراین و خاورمیانه را به چالش کشیده و مدیریت واشنگتن در حل‌وفصل مسائل بین‌المللی به‌شدت زیر سؤال رفته است، گسترش بریکس می‌تواند به‌منزله تأییدی آشکار بر روند شکل‌گیری یک نظم جهانی چندقطبی باشد که در آن، اتخاذ تصمیم‌های سیاسی مهم به مراکز جدید قدرت واگذار می‌شود که از میان کشورهای جنوب و شرق جهانی سر برمی‌آورند.
گروه بریکس ظرفیت آن را دارد که هسته اولیه و پیشران اراده جمعی بین‌المللی برای ساختن جهانی مبتنی بر عدالت و تأمین منافع کشورهای مستقل باشد. این کشورهای مستقل اراده آن را دارند که با تعریف سازوکارهای جدید، اهرم‌های سنتی مانند دلار و تحریم را که آمریکا از آنها برای اعمال فشار علیه سایرین استفاده می‌کند، ضعیف و بی‌اعتبار کنند.
