به گزارش خبرنگار ایراف، نشست تخصصی موسسه کادراس با موضوع کشت و تولید و قاچاق مواد مخدر در دومین دوره حکومت طالبان برگزار شد در این نشست امین پرتو، کارشناس حوزه افغانستان گفت: 56 هکتار برای تولید و صادرات خشخاش در افغانستان تعیین شده بود که نسبت به سال 2021 میلادی 32 درصد افزایش داشت.
افغانستان دیگر رتبه نخست تولید تریاک را ندارد
وی ادامه داد: در پی خبرابلاغ ممنوعیت کشت خشاش توسط دولت طالبان قیمت تریاک به صد در صد افزایش رسید به عبارت دیگر قیمت تریاک از 160 دلار به 203 دلار رسید و بازار ایران نیز این افزایش قیمت را تجربه کرد. البته علاوه براینکه قیمت تریاک تحت تاثیر قیمت دلار است هر کیلو تریاک به مرز کیلویی 180 الی 200 میلیون تومان رسید و این درحالی بود که کشت تریاک کاهش یافت اما شاهد افزایش قیمت از طریق تریاک‌های دپو شده، بودیم.
پرتو تصریح کرد: این خبر کاهش تولید تریاک برای حکومت طالبان بیش‌از سه و نیم برابر درآمد داشته و از 425 میلیون دلار در سال 2021 به 1.4 دهم میلیارد دلار در سال 2022 رسید و به طوریکه کشت خشخاش حدود 1.3 ارزش پول خلق شده توسط بخش کشاورزی در اقتصاد افغانستان را تشکیل می‌دهد. ولایت هیرمند 1.5 درصد از کشت خشاش در افغانستان را به خود اختصاص می‌دهد. در جنوب 74 درصد و استان‌های غربی افغانستان 4 درصد در تولید خشخاش جایگاه دارند.
این کارشناس حوزه مواد مخدر تصریح کرد: با توجه به گزارش سالانه جرم و مواد مخدر سازمان ملل، در سال 2022 میلادی 78 هزار تن میزان تولید جهانی تریاک است و در بازه زمانی ذکر شده، 62 هزار و 20 تن یا 80 درصد تریاک جهان در افغانستان تولید شده و پس‌از افغانستان کشور میانمار و مکزیک در رتبه‌های بعدی قرار دارند. امروزه براساس آخرین آمار، افغانستان جایگاه نخست تولید تریاک را از دست داده و میانمار هم‌اکنون در جایکاه اول قرار دارد. گفتنی است که تریاک افغانستان برای تولید دارو و مواد مخدرهای دیگر از کیفیت بسیار پایینی برخوردار است، زیرا کیفیت زمین و کمبود آب در این زمینه تاثیر مستقیم دارد.
وی ادامه داد: در راستای کاهش کشت خشخاش در افغانستان دو قشر تحت تاثیر قرار خواهند گرفت قشر اول مصارف کنندگان مواد مخدر و قشر دوم معیشت کشاورزهای کشت این محصول است به عبارت دیگر ارزش افزوده اقتصاد کشاورزی افغانستان وابسته به تولید و صادرات خشخاش است.
پرتو تصریح کرد: طالبان 20 سال گذشته برای مدتی کشت خشخاش را ممنوع کرد که موجب افزایش شدید قیمت تریاک شد و در پی آن سود هنگفتی برای دولت آنها در پی داشت. مجددا با روی قدرت آمدن دولت طالبان در افغانستان ممنوعیت کشت خشخاش را از سر گرفتند. همچنین گفته می‌شود که در برخی از نواحی افغانستان افرادی که با طالبان ارتباط فامیلی داشته باشند، اجازه کشت خشخاش را دارند اما برای باقی افراد ممنوع است.
شوک به باازار مواد مخدر با دستور ممنوعیت کشت خشخاش
این گزارش حاکی است در ادامه این نشست جعفرحق پناه، استاد دانشگاه از دیگر کارشناسان این حوزه گفت: مواد مخدر در کشورهای مشخصی که عموما همه اطلاع دارند کشت می شود. به عنوان مثال از کشورهای تولید مواد مخدر به عنوان کشورهای فرومانده، ورشکسته یا شکننده یاد می‌شود. به عبارت دیگر در کشورهایی که دولت‌ها توان اعمال حاکمیت بر همه قلمرو سرزمینی را ندارد.
وی ادامه داد: عموما مواد مخدر در کشورهایی مانند افغانستان، پاکستان، شرق آسیا، میانمار، لائوس و آمریکای لاتین شامل کشورهایی همچون کلمبیا، بخش‌هایی از ونزوئلا و پرو می‌توان به وضوح پدیده تولید انبوه مواد مخدر را مشاهده کرد.
حق پناه تصریح کرد: جریان تولید موارد مخدر یک پدیده کوتاه مدتی نیست که بتوان سریع با آن برخورد کرد البته به سنت، نظام معیشت و اقتصاد مربوط می‌شود اما عامل اصلی و تعیین کننده شکنندگی دولت در اعمال قانون است؛ البته عموم مصرف مواد مخدر با مکان تولید آن متفاوت است. عدم تعادل در عرضه و تقاضای مواد مخدر موجب کیمیا شدن آن می‌شود.
به گفته این کارشناس حوزه مواد مخدر صنعت مواد مخدر پس‌از صنعت تسلیحات در جهان در مقام دوم تجارت بازارهای غیررسمی قرار دارد. نکته اینجاست طالبان با محدودیت در فروش مواد مخدر به سرمایه چشمگیری دست یافته است که مشخص است این دستور ممنوعیت نیز به همین دلیل بوده است.
وی ادامه داد: زمانیکه طالبان ممنوعیت کشت خشخاش را ابلاغ کرد، عده‌ای گمان کردند که بازار موارد مخدر در افغانستان برچیده شد، درحالیکه اینگونه نخواهد بود. در جامعه سنتی افغانسستان تولید و مصرف مواد مخدر قباحتی ندارد و هیچ دولتی نمی‌توان به صورت یک باره این مسئله را از همه جامعه حذف کند.
وی تصریح کرد: در زمان اعلام ممنوعیت تولید مواد مخدر در افغانستان، به علت وجود انبوهی از موادهای دپو شده، این کار تنها موجب رشد چشمگیر درآمد دولت طالبان شد، زیرا می‌دانستند که در عرضه اختلالی به‌وجود نخواهد آمد، بلکه با ایجاد شوک به بازار مواد مخدر موجب افزایش قیمت آن شدند.
طالبان دنبال ایجاد درآمد از مواد مخدر صنعتی است
در ادامه این نشست پرستو بهرامی راد، خبرنگار تخصصی حوزه اقتصاد گفت: قانون حذف درآمد مواد مخدر ازنوع تریاک برای افغانستان یک بازی دو سر برد برای طالبان است، طالبان با ممنوعیت کشت خشخاش قاعدتا به جامعه جهانی نشان داد که یکی از معضلات جهانی مواد مخدری که افغانستان ایجاد کرده بود را از بین برده‌ام و به رسمیت شناختن این دولت باید هرچه سریع‌تر انجام شود.
وی ادامه داد: افغانستان هم‌اکنون با مسئله افزایش مواد مخدر صنعتی روبه رو است، طالبان می‌تواند با ادعا اینکه جامعه جهانی آن را تحریم کرده و کمک‌های جهانی به دست افغانستان نمی‌رسد، از موقعیت مواد مخدر صنعتی نیز سود برد.
بهرامی راد تصریح کرد: ممکن است در راستای ممنوعیت کشت خشخاش خود دولت طالبان در افزایش مواد مخدر صنعتی نقش داشته باشند یا مسیر روند این کار را باز گذاشتند. به هر حال درآمدی که طالبان از کشت خشخاش کسب می‌کرد، می‌تواند درآمدها ناشی از مواد مخدر صنعتی را جایگزین آن کند؛ همچنین باید توجه داشت که هنوز افغانستان به قطب مواد مخدر صنعتی تبدیل نشده، جامعه جهانی به فکر جلوگیری آن نخواهد افتاد.
مواد مخدر قیمت تعادلی ندارد
از دیگر کارشناسان حاضر در این جلسه جعفر سلطانی، پژوهشگر اقتصاد سیاسی بود وی در این خصوص گفت: در موضوع حکومت طالبان با دو پدیده مواجهیم، پدیده اول حضور طالبان به عنوان یک گروه نظامی با حملات چریکی و پدیده دوم طالبانی که در راس حاکمیت افغانستان قرار دارد. با توجه به تحلیل‌های آماری و داده‌های سازمان ملل، طالبان به عنوان بازیگر اصلی اقتصاد سیاسی بازار مواد مخدر افغانستان است.
وی ادامه داد: از سال 2008 میلادی طالبان تشکیلات حکومت خود را پس‌از حمله آمریکا به دست آورد و تا سال 2019 میلادی بزرگترین تولید کننده مواد مخدر در جهان به شمار می‌رفت، زیرا شهر هیرمند و مناطق تحت کنترل این حکومت بزرگترین کشت خشخاش را در اختیار داشتند؛ در حالیکه در سال 2019 زمانیکه به قدرت می‌رسند تمام این کشت‌زارها را تخریب می‌کنند که این روند یک رفتار متناقض است.
این کارشناس حوزه مواد مخدر تصریح کرد: حکومت طالبان چطور می‌توانند یک رفتار متناقض را در یک بازه زمانی محدود توجیه کنند. در بازار نیروهای نامرئی وجود دارد که در مواجه با کالا آنها مشاهده نمی‌شوند و اولین نیروی نامرئی که به عرضه و تقاضا مربوط می‌شود، تقاضای قیمتی است که مصرف کننده برای دریافت کالا حاضر به پرداخت آن خواهد بود ودر سوی دیگر عرضه قیمتی است که تولیدکننده در اعضای دریافت وجه آن را در اختیار مشتری قرار دهد؛ در این بین رقابت میان عرضه‌های مختلف ایجاد خواهد شد تا بتوانند مشتری‌های گسترده‌ای را جذب کنند.
سلطانی اظهار کرد: در زمینه عرضه و تقاضا با بازار گسترده‌ای به حجم همه جهان مواجهیم، به طور مثال جغرافیای افغانسستان تولیدکننده مواد مخدر است که برهمین اساس بازار کشورهای دیگر حاضر به پرداخت بهایی برای دریافت آن کالا هستند، رقابتی که میان تولیدکنندگان مختلف رخ می‌دهد، موجب ایجاد چالش‌هایی در بازار می‌شود و مهم‌ترین چالشی که بازار جهانی مواد مخدر طی 23 سال گذشته با آن مواجه است، عدم داشتن یک قیمت تعادلی مناسب است.
وی تصریح کرد: در بازه‌های از زمان قیمت یک تن مواد مخدر به بالای 400 هزار دلار می‌رسد اما در بازه‌های زمانی دیگر به کمتر از 50 هزار دلار نیز کاهش می‌یابد بنابراین نمی‌توان چالش تولیدکنندگان بازارهای غیررسمی مواد مخدر را با مکانیزم‌های بازار رفع کرد، زیرا در بازارهای غیر رسمی نمی‌توان از مکانیزم‌های بازار استفاده کرد، بنابراین جنگ رخ می‌دهد.
سلطانی ادامه داد: جنگ و تحولات سیاسی مانند کودتا و انقلاب در آفریقا و آسیای مرکزی طرحی برای رساندن قیمت مواد مخدر به حالت تعادلی بود که از این اقدام به عنوان واکنش تعادلی یاد می‌شود. در برخی از بازارها رقابت‌های بی‌شماری وجود دارد و به حجم گسترده‌ای کالا را عرضه می‌کنند. در بازارهای مواد مخدر رقابت‌های انحصاری چند جانبه حاکم است، به عبارت دیگر یک یا چند تولید کننده محدود کل بازار را تشکیل می‌دهد و موانعی برای ورود سایر تولیدکنندگان نیز فراهم می‌کنند.
وی خاطرنشان کرد: توافق تولیدکنندگان بازار مواد مخدر به دو صورت است، در بازه زمانی که خشونت‌ها کاهشی بود، تولید کنندگان وارد مرحله وارد بازی می‌شوند و در حالت دوم تولیدکنندگان وارد بازی نمی‌شوند، بلکه به صورت مستقیم وارد جنگ خواهند شد و هر تولیدکننده در میدان جنگ بیشترین فتوحات را داشته باشند، نسبت به عرضه و تقاضا کنترل بیشتری خواهد داشت.
وی ادامه داد: از سال 2019 تا سال 2023 میلادی کشت تریاک و هروئین در سیر نزولی قرار داشت، در حالیکه کشت متامفتامین افزایش یافته است، زیرا زمانیکه وارد مکانیزم رسیدن به قیمت تعادلی مواد مخدر در بازار می‌شویم، ثبات قیمت تعادلی را باید یک کالای مکمل تضمین کند که کالای مکمل در این مرحله متامفتامین است.
سلطانی تصریح کرد: در سال 2019 میلادی قیمت مواد مخدر به کمترین حد سابقه تاریخ خود، یعنی زیر 100 هزار دلار می‌رسد، انبارها غنی و بازار اشباح شده و از سوی دیگر قیمت به کمترین حد رسیده است. طالبان برای خروج قیمت مواد مخدر از وضعیت موجود با آمریکا در دوحه به صورت رسمی بدون واسطه دولت افغانستان وارد مذاکره شد، قیمت مقداری به سمت بالا جهش یافت تا اینکه در سال 2021 میلادی کابل سقوط می‌کند و مجددا قیمت تریاک در پایین‌ترین سطح قرار دارد؛ البته با توجه به موارد ذکر شده، رفتار خشونتی و جنگی طالبان در این زمینه مشهود است.
قیمت گذاری در بازار مواد مخد تک بعدی نیست
در آخر این نشست نیز افخمی تاکید کرد که در راستای ساز و کار تعیین قیمت برای مواد مخدر در افغانستان باید یک فاکتور سیاسی از منظر سیاست مدیریت ستاد مبارزه با مواد مخدر هم در نظر گرفته شود، زیرا نحوه مدیریت در جابه‌جایی قیمت‌ها و تعیین کننده بازار مصرف تاثیر به‌سزایی دارد.
وی ادامه داد: به طور مثال ایران یک گذرگاهی بود که حجم گسترده‌ای از کاروان‌های قاچاق مواد مخدر از جنوب شرق وارد می‌شدند و بدون اینکه وارد شهرهای بزرگ شوند و تا پشت پایتخت حرکت می‌کردند و برخلاف شعارهای ستاد مبارزه با مواد مخدر در ایران پس‌از سال 66 تعداد افراد معتاد افزایش یافت و میزان اعتیاد به مواد هروئین بیشتر شد، به همین ترتیب روند مواد مصرفی تغییر کرد.
افخمی تصریح کرد: قیمت‌گذاری در بازار مواد مخدر یک بعدی نیست و متاثر از چند وجه خواهد بود، به طور مثال همانطور که برای به قدرت رسیدن طالبان آمریکا نقش داشت، برای قیمت گذاری نیز باید به این موارد توجه کرد. به نظر می‌رسد، طالبان در سیاست گروگان گیری مواد مخدر بسیار تمرکز کرده که اگر این مسئله گسترش یابد، موجب می‌شود تا بدون شکل‌گیری یک دولت واحد و جامعه و بدون نظر داشتن حقوق زنان در افغانستان، جامعه جهانی حکومت طالبان را به همین گونه بپذیرند، اما ایران باید نسبت به خطر رسمیت شناختن طالبان توجه داشته باشد.
وی خاطرنشان کرد: ورود مواد مخدر صنعتی به ایران علاوه براینکه به جامعه آسیب می‌رساند، جلوه مطلوبی نیز برای کشور در پی نخواهد داشت. و تجارت ایران با کشورهای همسایه به‌ویژه کشورهای عربی که مواد مخدر برای آنها یک تابو است که به خطر خواهد افتاد و نسبت به محدودیت مرزی با افغانستان اندیشه‌های جدی در دستور کار قرار دهد.
افخمی در پایان خاطرنشان کرد: افغانستان خاورمیانه را به گذرگاه مواد مخدر تبدیل کرده و شرایط منطقه را به چالش کشیده است، زیرا مواد مخدر صنعتی با سنتی بسیار فاصله دارد و تاثیرات مواد مخدر صنعتی بسیار جدی‌تر و غیر قابل جبران است. باید یک نگرش بین‌المللی نسبت به صنعت مواد مخدر داشته باشیم، افغانستان در اولویت چهارم سیاست‌های اقتصادی ایران قرار دارد و یکی از آسیب پذیرهای عمده هست. اگر بازنگری کلان همسایگی را داشته باشیم، شرایط مقابله با مواد مخدر افغانستان بسیار آسان خواهد بود.
